Estudos sobre o galego

O GALEGO NO SÉCULO XX.

A continuación, unha breve síntese da historia do galego durante o século XX.

Dende 1900-1936.

1-O proceso de recuperación da lingua iniciado no Rexurdimento, limitado case exclusivamente á literatura, rexistra un forte impulso no primeiro tercio do século XX. Por unha banda extendese o uso oral a ámbitos cultos dos que antes estaba excluído (mitins, conferencias...) e o uso escrito a todos os xéneros literarios e a todos os campos de cultivo, coma o xornalismo ou o ensaio científico e filosófico. Por outra, esta extensión de usos favorece certa recuperación do prestixio social do galego.
Pero a pesar deste avance, a situación do galego continuará sendo diglósica: a lingua máis prestixiada e a do ascenso social é o castelán, mentres que a lingua da gran mairia, o galego, segue a perder falantes; o incremento dáse nos ámbitos da cultura e da literatura, así como da politica galeguista, pero a nosa lingua segue ausente nos ámbitos fundamentais: administración, ensino, Igrexa, ...

2-Os logros fundamentais ( novos usos no ámbito da cultura, estension a todos os xéneros literarios e da escrita, loita pola dignificación e o prestixio, e reivindicación –frustrada- do seu uso como lingua cooficial) foron protagonizados polas organizacións nacionalistas, xurdidas ó remate da segunda década:

-As Irmandades da Fala: Xurdidas a partir de 1916 baixo o impulso de A. Vilar Ponte teñen como principal obxectivo a defensa, dignificación e expansión do idioma a todos os ámbitos. Na primeira asemblea (Lugo 1918) decláranse nacionalistas, deixando atrás a etapa rexionalista do galeguismo, e fundamentando na lingua a esencia de Galiza e o argumento clave da definizón da nazón.
O seu labor cultural foi dunha enorme importancia durante a década dos vinte (dirixida nesta etapa polo sector menos político e máis culturalista, o de V.Risco): editaron desde 1916 o periodico galeguista e monolingue en galego A Nosa Terra potenciaron o teatro como vehículo espallador da linguae da cultura a través do Conservatorio Nacional da Arte Galega, fixeron proxectos para a galeguización do ensino e doutros ámbitos; o impulso normalizador lévaos a usar o galego en ámbitos reservados en exclusiva para o castelán (conferencias, ciencia,...); fúndanse editoriais para dar sobre todo a coñecer a nova prosa: Lar, Celtiga, Nós.

-Os membros do Grupo Nós (integrantesdas Irmandades e formado por Risco, Pedraio, Cuevillas, Losada Diéguez e Castelao) convertéronse en realidade nos verdadeiros artífices do nacionalismo tanto na elaboración teorica coma na practica politica. Foron a máis grande xeración da nosa literatura: levaron á madurez e modernizaron os xéneros menos desenvolvidos: o relato ¡, a novela, o teatro, e foron os verdadeiros creadores do ensaio galego (os seus discípulos da xeración do 25 farían unha posta ó día da nosa poesía). Non usan só o galego na literatura ou no ensaio, senón que o estenden a todas as formas de relazón que ata entón o excluiran: mitins, anunzos comerciais, correspondencia privada, conferencias,...: o primeiro exmplo plenamente normalizador da nosa historia contemporánea.
A súa empresa máis significativa foi a publicación da revista Nós (1920-1936) onde publicaron traballos de gran altura intelectual, tanto literarios como doutras temáticas culturais. Os obxectivos da revista viñan sendo os da propia xeración: crear para sempre a cultura galega, fornecedora dun espírito propio, nacional, modernizándoa en contacto coa europea e espallándoa polo mundo sen intermediarios. Así, demostraron na práctica a validez do galego para o tratamento deste tipo de temas.

O Seminario de Estudos Galegos (1923-1936) fundado no ámbito universitario por alumnos e profesores e no que se integraron para dirixir algunhas das seccións os membros do grupo Nós, foi unha especie de universidade paralela (tentaba superar o papel atrasado e desgaleguizador da Univeersidade) co obxectivo de estudar cientificamente Galiza en todos os aspectos (etnografía, xeografía, arqueoloxía, historia, arte, ciencias naturais e aplicadas,...) No seu seo iniciase tanto a incorporación do galego á ciencia, aquí nace verdadeiramente o ensaio en galego.

-As angueiras e desexos deste amplo movemento nacionalista conflúen ó inicio da República no Partido Galeguista (1931) no que se integran os membros máis coñecidos das Irmandades e o grupo Nós. O seu obxectivo fundamental era a consecución do autogoberno a través da elaboración e aprobación dun Estatuto de Autonomía. No que a cidadanía aprobou en referendo en 1936, días antes do inicio da Guerra (razón pola que nunca entrou en vigor) promulgábase a cooficialidade do galego, introducíndoo no ensino e na administración.

3-Malia a fundación da Real Academia Galega en 1906 e a pesar dos febles intentos do SEG, que chegou a publicar nos anos trinta unhas normas para unificar a escrita do galego, non se acadou na época, unha normativa fixa ou unha forma estándar do galego. De todos os xeitos, o esforzo dos escritores fixo que se acadase un galego culto supradialectal (superando as etapas dialectista e interdialectista do Rexurdimento): eliminando os numerosos castelanismos que enchían o galego popular botando a man do galego medieval, do latín e do portugués. Tamén se elaboraron algúns diccionarios e gramáticas de certo interese.

Dende 1936-1075.

1,Consecuencias da Guerra e da Dictadura. O réxime dictatorial franquista xurdido da Guerra Civil leva a cabo a meirande represión do galego da historia contemporánea (así como das outras linguas periféricas) e provoca o meirande proceso de castelanización da historia.
Deruba os logros da etapa anterior:asáñase contra a elite cultural e politica galeguista (algúns dirixentes son fusilados, moitos teñen que exiliarse e os demais son castigados e silenciados.); prohiben as empresas e as organizacións galeguistas: o xornal A Nosa Terra, a revista Nós, as editoriais, o S.E.G., o Partido Galeguista...
A enorme desfeita economica de Galiza provoca nos primeiros anos miseria e fame, logo a saída de grandes masas para a emigración. Xa nos sesenta a consolidación da dictadura e o desarrollismo (coa instalación dalgunhas industrias na Coruña, Vigo ou Ferrol) provoca unha progresiva emigración interna cara as cidades (co conseguinte cambio ó castelán). Isto xunto co aumento aumento da escolarización, só en castelán, e o medre dos medios de comunicación de masas (prensa, radio e TV) provoca a meirande perda de falantes da historia e devólvenos a unha situación de forte diglosia: o castelán volve ser a lingua valorada (única dos ámbitos formais da educación, administración, medios de comunicación...) e o galego queda reducido ó ámbito familiar e rural e torna a infravalorarse e empobrecerse.

2.A resistencia cultural:pouco a pouco, con enormes dificultades por mor da censura, comezarán a agromar as manifestacións culturais en galego tentando o tempo e os ámbitos perdidos:
2.1.Ata a década dos cincuenta en GAliza a penas se publican media ducia de libros e ningunha revista. Só o exilio, sobre todo o bonaerense, mantén acesa a chama do galeguismo, e da producción cultural en galego: crean editoriais, manteñenb a creación literaria e ensaística en galego, publicacións periodicas, emisoras de radio, representacións teatrais, tec... convertendo Bos Aires na capital cultural de GAliza (ver gal. exilio).
2.2.Na década dos (por mor dunha certa apertura forzada da Dictadura) iniciase certa actividade cultural e editorial. O máis salientable foi a creación da editorial Galaxia (1950) levada a cabo por un grupo de intelectuais galeguistas (Ramón Piñeiro, Fernández del Riego, Otero Pedraio...) nun intento de recuperar funcionalmente o galego e o seu prestixio literario e cultural, seguindo a pautado grupo e da revista Nós: reeditan os clásicos, recuperan escritores obrigados ó bilingüismo reeditan os clásicos, recuperan escritores obrigados ó bilingüismo (Cunqueiro, Blanco, Amor...) crean unha colección, Illa Nova, para as novas promocións, promoven a edición de revistas, como Grial.
2.3.A partir dos anos sesenta prodúcese un reavivamento da vida cultural galeguista, baixo os seguintes elementos dinamizadores:
A creación de aociacions culturais (O Galo, O Facho, A.C. de Vigo...) que promoven a defensa do galegodentro dunha loita galeguista e democratica máis ampla.
A R.A.G.

O GALEGO NOS MEDOS DE COMUNICACION DE MASAS.

No século XIX aparecen as primeiras mostras de revistas galegas, coma O tío Marcos da Portela. No primeiro tercio do século XX xorden algunhas revistas bilingües de orientación literaria e cultural ( Ronsel, Resol, Alfar) pero sobre todo da revista monolingüe Nós e o periódico A Nosa Terra. A principios dos 60 de século pasado comezaron a aparecer algunhas publicacións en galego, como a revista de cultura Grial, e o galego apareceu timidamente na prensa a partir da década dos 70.
Os medios de comunicación –sobre todo TV; radio, prensa e ultimamente todo o relaciona coas ferramentas informaticas- son un sector estratéxico de cara a normalización do idioma, pola crecente importancia que teñen nas experiencias lingüísticas diarias dos cidadáns. Pero o galego é, con moito, lingua minoritaria nos medios de comunicación a que temos acceso os galegos, revelándose este sector como un dos axentes castelanizadores máis eficaces. En xeral, podemos dicir que a presencia do galego é escasísima nos medios de escritos e un chisco mellor, pero minoritaria, na radio e na TV. Tamén, en xeral hai máis presencia do galego nos medios públicos ca nos privados.
1.Na prensa só temos un diario de información xeral en galego, Galicia hoxe (antes O Correo Galego) de moi cativa tirada. O resto da prensa diaria que se le en Galicia divídese entre os diarios que chegan de Madrid, integramente en castelán, e os editados en Galicia. Nestes a presencia do galego non supera o 5% (maiormente artigos, colaboracións culturais e viñetas humorísticas). Amosan pouca vontade normalizadora e mesmo traducen sistematicamente ó castelán informacións recibidas en galego. Toda ela é prensa privada e a estas alturas non vale a desculpa do analfabetismo de moitos galegos na propia lingua.
Tocante a certo tipo de publicacións periódicas especializadas (prensa deportiva, revistas do corazón...) a presencia do galego é practicamente igual a cero.
Respecto á prensa non diaria contamos cun semanario de información xeral, A Nosa Terra, moitas publicacións de carácter local pouc omarcal, varias revistas de información e debate (Tempos novos...) e de carácter cultural (Grial, Encrcillada...) e outras de información especializada (temas de natureza, etc..)
Na radio e na televisión o galego recibiu un forte pulo coa creación en 1986 da Compañía da RTVG, coa programación case totalmente en galego, aínda que con fortes eivas (publicidade maioritariamente en castelán e nunha corrección lingüística discutíbel). De todos os xeitos, contribuíron a mellorar a imaxe da lingua, a consolidar a variedade estándar e a erradicar prexuízos diglósicos. Por imperativo legal un dos seus obxectivos é a normalización lingüística.
Hai presencia do galego, pero moi escasa e era maior anos atrás noutras emisoras de radio publicas e privadas. TVE mantén algunha presencia do galego en programas territorios para Galiza. É especialmente magoante a existencia de programas destinados para os emigrantes galegos espallados polo mundo que se emiten en castelán.
De todos os xeitos, a proporcionalidade é abismal na radio e na TV a favor do castelá, co agravante no caso da TV de que futuro se presenta moi preocupante por mor da invasión dunha grande cantidade de canles privadas só en castelán. E a administración galega, ó contrario do que acontece noutras comunidades, non toma medidas a prol do galego (coma o impulso da técnica do dual con dobraxes a galego, a creación dunha segunda canle de TV coma en Cataluña ou Euskadi...; o mesmo acontece verbo dos novos instrumentos de comunicación, como internet).

A NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA.

1-NORMALIZACIÓN. Nunca situación de conflicto lingüístico a lengua dominante, o castelán, provocará a substitución ou desaparición do galego se non se lle enfronta unha actuación social que o impida, isto é, un proceso de normalización lingüística.
Entendemos, pois, por normalización lingüística un proceso polo que unha lingua propia, subordinada a outra allea nun contexto de conflicto lingüístico, se desenvolve ata se converter en lingua de uso normal na comunidade.
O obxectivo é recuperar falantes e gañar novos ámbitos de uso (usar a lingua dominante normalmente en todo e para todo). Para levar isto a termo cómpre unha toma de conciencia da sociedade e a adopción dunha política lingüística decidida e orientada a facer do galego o idioma de uso habitual en todas as situacións. E para isto a lingua ha de gañar prestixio, ha de ter estatus legal e ha de ser adquirida e transmitida de maneira natural.

Outro aspecto necesario deste proxecto é o que atinxe á normativización que consiste na formación da variedade estándar ou culta de lingua a través da fixación da ortografía, da fonoloxía, da morfosintaxe e do léxico. Isto é imprescindibole para termos un modelo codificado, necesario para a comunicación formal, o ensino, a administración e os medios de comunicación. A normativa oficial foi fixada en 1982 coa publicación das Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, da Real Academia e do Instituto da lingua, e que recentemente forn levemente modificadas.
A normativización ocúpase polo tanto, das cuestións formais e internas da lingua mentres que a normalización fai referencia ó uso, á extensión social da lingua.

2-ESTADO ACTUAL E PERSPECTIVAS DE FUTURO. Nas dúas últimas décadas, malia estarmos nun momento de forte tensión dialéctica entre un proceso de substitución (sobre todo pola perda de falantes) e outro de normalización, déronse sen dúbida importantes avances no proceso normalizador:

1. Un novo marco legal a través da Constitución, do Estatuto de Autonomía e da Lei de Normalización Lingüísticas. Isto permitiu mudar o estatus, convertendo o galego en lingua cooficial, impulsar unha politica de planificación lingüística e iniciar a recuperación do prestixio provocando a superación de boa parte dos prexuízos negativos cara a lingua.

2.Galeguizacion das institucións autonómica e municipais. As institucións públicas teñen un importante papel como axentes normalizadores, tanto por se gañaren novos ámbitos de uso para o galego, como polo que respecta a gañar prestixio. Neste aspecto cómpre salientar o uso público maioritario do galego por parte da Xunta de Galicia e a galeguización de boa parte da Xunta de Galicia e a galeguización de boa parte dos concellos, amais do labor normalizador que algúns deles fan entre a cidadanía. Os maiores avances rexístranse nas administracións autonómicas e local, aínda que a primeira adopta políticas pouco decididas e nos concellos os comportamentos lingüísticos son bastante desiguais.

3.Desenvolvemento desequilibrado nos diferentes ámbitos da vida social:
-Situacion próxima á plena normalización no mundo da cultura (literatura, teatro, outras artes...) por se tratar dun sector especialmente sensibilizado coa problemátican cultural do país. De todos os xeitos é unha realidade anterior ó actual proceso.
-De enorme importancia foi a creación dos medios de comunicación públicos en galego, Radio e TV de Galicia. Pero a maior parte dos medios de comunicación (prensa, radio e TV) seguen en castelán.
-Avances significativos no ensino, pero sen se acadar os obxectivos marcados pola lei.
-O castelán segue a ser con moito a lingua minoritaria nos ámbitos sanitario e xudicial.
-Resistencia ó uso do galego por parte dos organismos da administración central presentes en Galiza (Administración de Costas, Delegación do Goberno...)
-Presencia minoritaria do galego na empresa privada. As empresas de tamaño mediano ou grande galeguizadas son escasas, a pesar do importante labor da Fundación Galiza-Empresa. O mesmo pasa co comercio e na publicidade.
-Tamén é minoritaria a presencia do galego na Igrexa, que historicamente foi un importantísimo axente castelanizador.

4.Colectivos normalizadores non institucionais: Amais das institucións e das iniciativas promovidas por universidades, algúns partidos, sindicatos, etc., o labor dun bo número de asociacións que interveñen en diferentes ámbitos é bastante máis decidido que o das administracións. Destacan neste sentido a Mesa Pola Normalización Lingüística, a Asociación de Funcionarios pola Normalización Lingüística, a Fundación Galiza-Empresa, Nova Escola Galega, a Plataforma polo Galego na Información... que desenvolven campañas a prol do galego en xeral ou nos seus propios ámbitos, amais de exámbitos, amais de exerceren unha practica galeguizadora permanente.

5.O aumento do prestixio do galego maniféstase, segundo as enquisas, en que a maioría do galegos son partidarios dun incremento do uso da lingua propia ó tempo que agoiran un futuro esperanzador. Isto tamén se concreta nalgúns aspectos importantes como:
-hai menor desgaleguización e maior presencia do galego en sectores sociais urbanos e instruídos, contrariamente ó que sucedía antes;
-abunda a regaleguizacion de persoas que eran castelán-falantes en orixe;
amplas capas da sociedade practican un monolingüísmo en galego consciente.

E como aspectos negativos máis importantes salientariamos:
-a perda continuada de falantes;
-a ruptura da transmisión xeracional (de pais a fillos) do galego, que leva a un descenso do uso do galego como lingua habitual na xente nova;
-a febleza da politica normalizadora da administración autonómica, que non acomete as actuacións precisas para acadar os obxectivos da lexislación vixente;
-as conductas lingüísticas hostís ou pouco comprometidas co galego en numerosos ámbitos, conforme vimos máis arriba, nos que seguen presentes rutinas e prexuízos de vello.

En definitiva, o éxito do proceso normalizador dependerá do grao de conciencia da cidadanía e do compromiso e eficacia da políticca de normalización lingüística.

Dvdmuros segue "güeblogueando"

Hoxe día 30 de maio, remata o plazo para incluir novas no "güebló", xa que este debe estar xa a punto para o análise.

Agora, plantéxanse nos "güeblogueadores académicos" dúas alternativas: unha sería a de renunciar a seguir descrubindo as diversas posibilidades que este servidor nos ofrece ; e outra, a que espero seguir eu, a de continuar "güeblogueando" e continuar desenvolvéndome neste fantástico universo cheo de posibilidades.

A todos os compañeiros de "güebló" e visitantes da páxina, espero seguir en contacto con vós!!